شربت رامش یک نوشیدنی مفرح و شادی بخش و ضد افسردگی است که بر پایه اصول طب سنتی ایران تولید و استاندارد شده است و موجب ایجاد نشاط در افراد می شود و به قوای طبیعی بدن در هضم و پاکسازی خلط سودای مضر و غیرطبیعی کمک می کند.
یکی از ترکیبات اصلی این نوشیدنی فرح بخش گل گاوزبان ایرانیEchium moenum F.M.)) می باشد.

گیاه شناسی و اجزای مورد استفاده:
این گیاه که در کتب طب سنتی ایران با نام لسان الثور (نام عربی گیاه) نیز آمده است از گیاهان بومی ایران است (1)
خواص دارویی این گیاه توسط رومی ها در اوایل قرن سوم قبل میلاد شناخته و به اروپا معرفی شد. هومر شاعر و موخر یونانی از این گیاه به عنوان شادی آور و غم زدا نام برده است. رومی ها از سالیان بسیار دور برگ های گیاه را در شراب می خیساندند و از آن به عنوان نوشیدنی ارزشمند جهت آرام بخشی و برطرف نمودن مشکلات عصبی استفاده می کردند (2)
عقیلی خراسانی در مخزن الادویه آن را چنین توصیف کرده است: نباتی است جمیع اجزاي آن با خشونت و مزغب و منقط به نقطه هاي شبیه به خار و ساق آن باریک و خشن مانند پاي ملخ و سبز مایل به زردي و به قدر ذرعی و برگ و آن بزرگتر و سیاه و ضخیم و با خشونت و منقط به نقطه هاي سفید شبیه بخار و مزغب شبیه به زبان گاو و مفروش بر روي زمین و ربیعی (روینده در فصل بهار) است و تازه آن سبز مایل به زردي و کهنه آن مایل به سیاهی و هر چند کهنه تر گردد سیاه تر شود و گل آن لاجوردي رنگ به شکل گل انار و از آن کوچکتر و طولانی و تخم آن کوچک اندك طولانی و سفید و از حب القرطم اندك باریک تر و در قمعی و اندك لعابی و تخم آن را مدور نیز گفته اند منبت آن اکثر بلاد خصوص گیلان که در آنجا بسیار خوب می شود(3).
گل گاوزبان از خانواده بوراژيناسه، گياهي است دو ساله يا پايا، پوشيده از كرك‏هاي نرم و نازك، يا بلند و ابريشمي، با ساقه ايستاده، برگ ها معمولاً داراي رگبرگ منفرد، گل داراي كاسه خشن با تقسيمات نيزه اي و پايا، جام گل، بزرگ سه برابر بلندتر از كاسه، پوشيده از كر كهاي كم، پرچم ها محتوي درون جام، خامه كر كدار و دوشاخه، گل آبي مايل به ارغواني. گل آذين: گرزن ساده و بلند، ميوه: فندقه، بزرگ، نوك تيز و جوش دار.
موسم گل اين گياه آغاز ارديبهشت تا اوايل خرداد است. اين گياه تقريباً در تمام نواحي گيلان و مازندران، ارتفاعات كندوان، كلاردشت، ارتفاعات چالوس، بين منجيل و رستم آباد و ... گزارش شده است (4)
کیفیت مفرده:
تازه آن در اول گرم و تر و خشک آن را رطوبت کمتر و مایل به یبوست و قوت آن تا هفت سال باقی می ماند و گل آن الطف جمیع اجزاي آن(3).
افعال و قوا در طب سنتی ایران:
مفرح و مقوي ارواح و حرارت غریزي و اعضاي رییسه و حواس و ملین طبع و مسهل مره صفرا و اخلاط محترقه و سوداي متولد از خلط سوداوي و تسکین اعراض آنها و امراض سوداویه مطلقا.
آشامیدن آن با مطبوخات مناسبه جهت سرسام و برسام و مالیخولیا و جنون و نیکویی حواس و رنگ رخسار و تفریح و رفع خشونت قصبه ریه و سینه و سرفه و ضیق النفس و درد گلو و سینه و شش و خفقان سوداوي و توحش و وسواس و حدیث نفس و فزع و خوف و غم و هم و یرقان و سنگ گرده و مثانه و مطبوخ آن با نبات و یا با شکر و یا ماءالعسل جهت خشونت سینه و قصبه یرقان و سنگ گرده و مثانه و سرفه و ضیق النفس. آشامیدن دو درم گل آن با یک درم گل ارمنی و دو درم شکر جهت خفقان و خشونت سینه و سرفه و انعاش حرارت غریزي و قوي و ازاله یرقان و تفتیت حصات و تصفیه رنگ رخسار و ذرور محرق آن در دهان جهت قلاع دهان اطفال و تسکین لهیب و سوزش دهان و سستی لثه و به دستور غیر محرق آن ولیکن از آن ضعیفتر.
مضر سپرز، مصلح آن صندل سفید.
مقدار شربت: از جرم آن از دو درم تا پنج درم، در مطبوخ و منقوع از پنج درم تا ده درم و از آب آن تا چهار اوقیه. (3)

کاربردها در طب نوین:
مواد موثره موجود در این گیاه عبارتند از:
- anthocyanidine (13%)
- flavonoid aglycons (0.15%)
- منبع خوبی از اسیدهای چرب (Gamma linoleic acid:GLA )(5).
- موسیلاژ به میزان 3 الی 5 درصد
- املاح سدیم و پتاسیم در دم کرده 10 درصد کلبرگ های گل گاوزبان به ترتیب به میزان 5/11 و 250 میلی گرم در لیتر می باشد(6).
- به طور كلي اندامهاي مختلف گياه به خصوص گل داراي لعاب نسبتا فراوان در حدود ٣٠ درصد است.
- سرشاخه گلدار گياه مقدار بسيار جزئي اسانس و املاح مختلف از جمله منگنز، منيزيم و اسيد فسفريك دارد. - ماده رنگي به نام آنتوسيانين كه در واكوئل سلولها محلول بوده در مقابل PH شيره واكوئلي، تغيير حاصل مي نمايد.
در سال هاي گذشته پژوهش هاي متعددي روي گياه Echium amoenum انجام شده است، از جمله اين تحقيقات:
بررسي اثر ضدباكتري، بررسي اجزاي تشكيل دهنده اسانس گلبرگهاي گياه، بررسي آلكالوييدهاي پيروليزيدين و تركيبات فنلی، بررسي اثرات ضد اضطرابی، ضد دردی و ضدتشنج در حيوان و مطالعه اثرات آنتي اكسيداني، درمان افسردگي خفيف تا متوسط و درمان اختلالات رواني در بيماران انساني بوده اند، تمام اين پژوهش ها توسط محققين ايراني و روي اندام دارويي گياه ( گل های (E. amoenum انجام شده اند (7).
همچنین کارآزمایی بالینی با هدف بررسی اثربخشی عصاره آبی گل گاوزبان در درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی-اجباری (33 بیمار) نشان داده است که این عصاره، داروی موثر و بی خطر برای درمان این بیماران می باشد اگرچه مطالعات بیشتر برای تایید آن لازم است (8)
در مطالعه انجام شده در 10 گروه موش صحرایی نشان داده مصرف مخلوط گل گاوزبان به همراه دم کرده لیموعمانی باعث کاهش ضربان قلب می شود (9)
مقدار مصرف آن حداکثر 4 گرم در روز به صورت دم کرده است (6).
خطرات و هشدارها:
با توجه به وجود آلکالوئیدهای غیراشباع پیرولیزیدین سمی در گل گاوزبان، مصرف آن تنها به صورت دم کرده (عصاره آبی) و مطابق فرمول معرفی شده در منابع طب سنتی مجاز است و عصاره های الکلی این گیاه به دلیل حل شدن ترکیبات قطبی پیرولیزیدین موجب مسمومیت کبدی می شود (6) اگرچه آزمایش های به عمل آمده نشان داده که گل های گیاه گاوزبان ایرانی فاقد هرگونه آلکالویید، تانن و گلیکوزید سیانوژنیک بوده است (2)
سایر گیاهان خانواده گاوزبان از قبیل Borago officinalis که در سرماخوردگی استفاده می شوند به دلیل داشتن آلکالوئیدهای پیرولیزیدین-که سمیت کبدی ایجاد می کند- محدودیت مصرف دارد (9).
همچنین در مطالعات حیوانی گل گاوزبان دارای اثر افزایش دهندگی فشارخون به ویژه در فشار بالا است، بنابراین در فشارخون بالا توصیه نمی شود (11).

موارد احتیاط:
افراد دارای فشارخون، بیماری های حاد کبدی و دیابت باید طبق نظر متخصص طب سنتی این دارو را مصرف نمایند.

منبع:سايت مرجع طب سنتي